Nörolog Dr. Mehmet Yavuz çocuk ve para ilişkisini en doğru şekilde yönetebilmek için merak edilen tüm soruları Bebek Muhabbeti okuyucularına özel olarak yanıtlıyor.
Özellikle son yıllarda tüketim dünyasında yaşamaya başladığımızı sanırım herkes kabul etmiştir. Peki, bu tüketim dünyasında çocuklarınızın gelecekte hayatlarını doğru bir şekilde yönetmelerini sağlamak için para ile nasıl tanışmaları gerektiğini biliyor musunuz? Nörolog Dr. Mehmet Yavuz, çocuk ve para ilişkisi hakkında ebeveynlerin aklındaki tüm soruları yanıtlıyor.
Çocuklara para kavramı nasıl anlatılmalı?
Çocuğun psikososyal gelişim dönemlerine göre para kavramının düzenlenmesi farklılaşmaktadır. Okul öncesi dönemde öncelikli olarak çocuğun isteklerinin ertelenmesi hedeflenmektedir. Örneğin paranın tutumuyla ilgili isteklerini elde etmenin birikimle oluşalabileceği ve her isteğinin ebeveynleri tarafından direk karşılanamayacağının açıklanması gerekmektedir. Okul öncesi dönemindeki çocuklar için kumbara gibi para birikimini sağlayacak uygulamalar çocuğun parayı beklerken isteklerini ertelemeyi öğrenmesini sağlayacaktır. Artık okul hayatının başladığı daha ileri yaşlarda, kontrollü bir şekilde paranın yönetimi çocuğa verilmelidir. Çocuk bu kontrolü öğrenirken ailenin para ile ilgili harcamaları çocuk tarafından izlenmektedir. Dolayısıyla çocuğa kendi harcama kontrolünden somut örneklerle bir harcama listesiyle birlikte para kontrolü anlatılmalıdır. Paranın nasıl kazanıldığı ve ailenin ekonomik durumunun ne olduğu çocuklara gerekçi bir şekilde anlatılmalıdır.
Kaç yaşından itibaren çocuklar para ile tanışmalı?
Bazen aileler “Benim çocuğum bunları öğrenmek için daha çok küçük” diyerek çocuğun gelişim dönemlerini dikkate almadan korumacı bir tavır içerisine girebilir. Fakat çocuğun gelişim dönemleri düşünüldüğünde, ölçümlerle ve sayılarla ilgili kavramlar okul öncesinde gelişmektedir. Son çalışmalar, çocukların çoğunun 3 yaşındayken para hakkında bilgi almaya ve ürünlerin nasıl satın alındığını ve satıldığını öğrenmeye hazır ve istekli olduklarını, 5 yaşına geldiklerinde ise çoktan tasarruf yapmaya başladıklarını göstermiştir.
Çocukların yanlarında para taşıması doğru bir süreç mi?
Okul öncesi çocukların, yanlarında para taşımalarına gerek yoktur. Zaten her yere ailesi ile gitmekte, evin önünde ya da bahçede arkadaşlarıyla oyun oynarken de paraya ihtiyaç duymamaktadır. Bu dönemde “Al şu parayı git bakkaldan kendine çikolata al’’ gibi yönelimler, çocuğun para ile erken tanışmasına ve para harcamayı alışkanlık haline getirmesine neden olabilir. Üstelik çocuk, bu davranışını akranları üzerinde bir üstünlük oluşturmak için de kullanabilir. Çocuk parayı tam olarak bilmesede, bunun bir güç olduğunu, isteklerini karşılama da önemli bir araç olduğunu hissedebilir ve arkadaşları arasında ön plana çıkmak için kullanabilir. Bu durumda hiç şüphesiz oyun oynadığı arkadaşları ile iletişimi de bozulabilir, daha kötüsü bencil bir karakter yapısının tohumları daha o yaşlarda atılabilir. Sokakta ya da ev önünde arkadaşları ile oynayan çocuğa bir şeyler alınacaksa mutlaka arkadaşlarına da alınmalı, böylece paylaşımın önemi vurgulanmalıdır. Dolayısıyla okul öncesi çocuklarda para yönetimi mutlaka aile büyüklerinde olmalı ve hiçbir zaman aşırıya kaçılmamalıdır. Okul dönemi başladıktan sonra, çocuğun muhtemel ihtiyaçlarına göre makul paralar verilmeli, ancak paranın nasıl kullanıldığı mutlaka kontrol edilmelidir.
Okula giden çocuklarda verilecek harçlık nasıl ayarlanmalı?
Okul çağındaki çocuklar için öncelikli olarak çocuğun sorumlulukları ve ihtiyaçlarının listesi yapılmalıdır. Nereye ne kadar harcamalarının olduğunun belirlenmesi ve bir harcama listesinin oluşturulması, çocuğa planlı ve düzenli para harcaması konusunda olumlu mesajlar verir. Harçlığın belirlenmesinde bu harcama listesi örnek alınmalıdır. Tabii ki çocuğun rutin düzenleri dışında ek ihtiyaçlarının olabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Çocuğun para kontrolü konusunda bağımsızlık kazanmasına ve bir birey olarak gelişimin sağlıklı olarak sürdürülebilmesine gayret gösterilmelidir. Çocuk için belirlenen bütçenin sık sık kontrol edilmesi, ailenin ekonomik düzeyi çok iyi olsa bile, lüzumsuz harcamalar durumunda uygun bir dille ikaz edilmesi, hiç kuşkusuz tasarruflu bir hayat için önemli mesajlar niteliğinde olacaktır.
Ailenin genel harcamaları, çocuğun para konusundaki düşüncelerini nasıl etkiler?
Çocuk, okul öncesi dönemden başlayarak rol modeli olarak çoğunlukla anne babayı seçer. Çoğu davranışlarını gözleyerek ve tekrar ederek kazanır. Yani rol modelleri çocuğun eğitiminin temel taşlarındandır. Dolayısıyla ailenin genel harcamaları ve para yönetimi konusundaki tüm tutumları çocuk tarafından kaydedilmektedir. Ailenin para konusundaki baskın ve katı tutumu, çocukta özgüven problemleri yaşatabilir. Diğer yandan paranın aşırı savruk yönetimi çocuğun sorumluluk almama ve plansız para yönetimi gibi sıkıntılar yaşamasına sebep olabilir.
Çocukluğunda para kontrolü öğretilen bireyler gelecekte nasıl bir düzen içerisinde olacaktır?
Çoğunlukla aileler, çocukların paranın nasıl kazanıldığı ve nasıl yönetilmesi ile ilgili bilgiye sahip olmasının gereksiz olduğunu düşünürler. Aileler çocuklara genellikle duygusal davranarak para yönetiminin nasıl olması gerektiğini açıklamazlar. Oysa ki harcamalarımızın ve tüketimin hızlı yaşandığını günümüzde, yetişkin olduklarında en çok ihtiyaç duyacakları şey, para yönetimiyle ilgili davranış disiplinleridir. Aileden kazandığı para kontrolüyle geleceğine yön veren bireyler; satın alma, alternatiflerini değerlendirme ve akılcı şekilde yatırımlarına yön verme kabiliyetleri kazanırlar.
Çocukların isteklerine karşılık söylenen ‘param yok’ cümlesinin çocuk üzerindeki etkisi nedir?
Çocuğun en büyük güvencesi ailesidir. Bu güvence çocuğun her türlü ihtiyaçlarının sorunsuz bir şekilde halledilmesiyle pekişir. Çocuğun makul isteklerinin aile tarafından karşılanması, onun sağlıklı ruhsal gelişimi açısından da önemlidir. Bu nedenle ekonomik olarak üstesinden gelinebileceği halde, sırf gereksiz ve önemsiz bulunduğu için bir takım makul ihtiyaçlara ‘param yok’ diyerek, hiçbir açıklama yapmadan geri çevirmek, çocuğun aidiyet duygusunu ve özgüvenini zedeleyebilir. Ayrıca aile tarafından önemsenmediği ve sevilmediği duygusu oluşturabilir. Bu durum ise aile tarafından çocuğa verilecek olumlu nasihatlerin ve önerilerin yeterli kabul görmemesine, bir takım geleneksel değerlerin yanlış kodlanmasına yol açabilir. Bu gibi nedenlerle çocuk, iletişimde olduğu arkadaşlarına, aileden daha çok değer vermeye başladı ise tehlike çanları çalıyor demektir. Ancak aile, çocuğun gerçekten ihtiyaç duyduğu şeylere, ekonomik problemler nedeniyle cevap veremeyecek durumda ise çocuğa anlayabileceği bir dille izah etmelidir. Çocuk ihtiyaç duyduğu şeylerin karşılanamamasının sevgisizlikten ya da önemsenmediğinden dolayı olmadığını bilmelidir.
Mali açıdan ebeveynler çocuklarına doğru rol model olmak için neler yapmalı?
Çocuklar, ailenin tüm davranış disiplinlerini dikkatli bir gözle izler. Para yönetimi konusunda israfa dayalı, savurgan tutumu olan bir aileden tasarrufa önem veren bir bireyin yetişmesi neredeyse imkansızdır. Aile ekonomik durumları iyi olsa bile, israftan kaçınma, parayı doğru kullanma ve gereksiz alışveriş yapmama konularında doğru model olmalıdır. Özellikle iletişim araçlarının çok geliştiği ve reklam endüstrisinin çağ atladığı günümüzde mevcut tüketim kışkırtmalarına aldanmadan, ihtiyacı olduğu kadar harcama, ihtiyaçtan fazlasını tasarruf etme bilincinin yerleştirilmesi, ancak ailenin doğru rol model olmasıyla mümkündür.
