İstanbul Rumeli Üniversitesi Çocuk Gelişimi Bölümü Öğretim Görevlisi Elif Türel Bor, çocuklarda yalan konusunda ebeveynlerin neler yapması gerektiğini Bebek Muhabbeti’ne özel olarak yanıtlıyor.
Yalan söylemenin birçok sebebi olabilir. Yalan, çocuklar için de yetişkinler için de bir savunma mekanizmasıdır. Endişe ve kaygı duyulan olaylar karşısında kendilerini koruma altına almak, cezadan kaçmak için çocuklar yalan söyleyebilir. Arkadaş çevresinin ilgisini çekmek, beğenilmek ve çevresi tarafından takdir edilmek için de çocuk yalan söyleyebilir. Aile içinde sık sık yalan söyleniyorsa, çocuk ailesini rol model alarak yalan söyleyebilir.
Yalan söyleyen çocuğa nasıl yaklaşmak gerekir?
Öncelikle çocuğa ‘yalancı’ etiketini vurmaktan kaçınmak gerekir. Çocuğunuza sürekli doğruyu söyletmeye çalışmanız, aranızda bir mücadeleye dönüşür ve inatlaşma başlar. Bu durumdan kaçınmak için yapmanız gereken, duruma uygun hikâye ve oyunlar ile yalan söylemesine gerek olmadığını doğru söylerse herkesin ona güven duyacağını açıklamanız gerekir. Çocuğunuza yalan söylediği zaman cezalandırmayacağınızı hissettirin. Çocuklar istedikleri bir nesne ya da ihtiyaç duydukları kişi için de yalana başvurabilirler. Bu nedenle çocuklarınızın isteklerini fark etmek ve duygularını anlamaya çalışmak iletişiminizi kuvvetlendirecektir. Çocukların hayal dünyası, yetişkinlere göre çok daha geniştir. Hayal ve gerçek arasında ki farkı anlamasına yardımcı olun.
Çocukların yalana başvurmasında aile içi düzen etkili midir?
Ailenin tutum ve davranışları, çocukları yalan söylemeye yöneltebilir. Baskıcı, otoriter bir aile tutumu varsa çocuk cezadan kurtulmak için yalan söyler. Aşırı mükemmeliyetçi bir aile tutumu varsa çocuk her başarısızlığını örtmek için yalana başvurur. Çocuğumuzu olduğu gibi kabul etmeliyiz. Başarıları ve başarısızlıkları ile hayatında ki tüm iniş çıkışlarında yanın da olduğumuzu göstermeliyiz ki çocuk kendini kabullendirmek için yalan söylemek zorunda hissetmesin.
Çocukların aile bireylerinden birini rol model alması davranış değişimlerine sebep olur mu?
Çocuklar aslında yetişkinlerin aynasıdır. Bu nedenle çocuk rol model aldığı aile bireyinin tüm hareketlerini taklit etmeye başlar. Aile bireyinde davranış problemi görülüyorsa çocukta aynı davranışı sergileyebilir.
Çocukların yalan söylemesi bir davranış bozukluğu mudur? Kaç yaşından sonra davranış bozukluğu olarak kabul edilir?
Yalan söyleme davranışı ile hayal gücü birbirinden ayırt edilmelidir. 5-6 yaşına kadar çocuklar abartılı söylemler de bulunabilir. Çocuğun hayal dünyasının geniş olması ve gerçeklik olgusunun zamanla gelişmesi bu durumu açığa çıkarır. “Yalan söyleme, bir davranış bozukluğudur.” 6-7 yaşında bir çocuk yalan söyleme davranışı gösteriyorsa, altında yatan sebepler mutlaka araştırmalı ve uzmana başvurmak gerekir.
Okul öncesi eğitim döneminde davranış bozukluklarında dikkat edilmesi gerekenler neler?
Davranış problemi olan çocuğa bağırmak, azarlamak, şiddet uygulamak, ceza vermek gibi davranışlardan kaçınmalıyız. Tutarlı ve sevgi dolu davranışlarla çocuğa yaklaşmamız gerekir. Çocuğa ona değer verdiğimizi hissettirmeniz gerekir. Çocuğunuzla beraber kaliteli zaman geçirin. Çocuğumuza karşı her ne olursa olsun sabırla yaklaşmalı ve onunla beraber olmalıyız. Çocuğumuzun güvenini kazanmalıyız. Davranış problemleri sevgi ve ilgi ihtiyacından ortaya çıkar. Özellikle aileye yeni bir kardeşin katılması bu durumu açığa çıkarabilir. Çocuğumuza onu çok sevdiğimizi onun sevgisinin bölünmez olduğunu aramızdaki bağın bize özel olduğunu hissettirmemiz gerekir.
Davranış bozukluğu haline gelen yalan konusunda yapılması gerekenler nelerdir?
- Çocuğunuzu yalana itecek durumlardan kaçının.
- Çocuğunuzun sizi rol model aldığını unutmayın ve onun yanında yalan söylemeyin.
- Çocuğunuzu iyi tanıyın. Başaramayacağı görevleri istemekten kaçının.
- Baskıcı ve otoriter tutumdan uzak durun.
- Mükemmeliyetçi olmayın.
- Çocuğunuzu cezalandırmayın.
- Çocuğunuzu arkadaşları, kardeşi ve çevrenizdeki çocuklarla asla kıyaslamayın.
- Çocuğunuzu kendi yalanlarınıza ortak etmeyin.
- Çocuğunuza söylediğiniz sözlerde tutarlılık gösterin.
- Çocuğunuz sizinle her şeyi konuşabileceğini bilsin, açık fikirli olun. Çocuğunuzla iletişim kurun, onu dinleyin.
- Çocuğunuzu onaylayın, onu sevdiğinizi, onunla gurur duyduğunuzu ona hissettirin.
- Yalan bazen patolojik bir durum olarak karşımıza çıkabilir. Bu gibi durumlarda bir uzmana başvurulmalı ve mutlaka yardım alınmalıdır.